سران آمریکا، طرح ایجاد ناتوی عربی در منطقه خاورمیانه عربستان و مقامات کشورهای شرکت کننده درون نشست اخیر ریـاض درباره تشکیل سازمان نظامـی منطقه ای با نام «ناتوی عربی» بـه توافق رسیدند.
ایده های نخستین «ناتوی عربی»
ایده تشکیل نیروی نظامـی مشترک اسلامـی بـه سال 1965 بر مـی‌گردد، زمانی کـه «ملک فیصل بن عبدالعزیز» حاکم وقت عربستان سعودی کشورهای اسلامـی را به منظور تشکیل نیرویی کـه بعدها «ناتوی اسلامـی» نام گرفت دعوت کرد. طرح ایجاد ناتوی عربی در منطقه خاورمیانه هدف این نیرو مقابله با نفوذ مارکسیسم بـه قلمرو اسلامـی بود. طرح ایجاد ناتوی عربی در منطقه خاورمیانه اگرچه شاه ایران و اردن با این ایده موافقت د، اما عملا شرایط لازم به منظور تشکیل آن فراهم نشد.
از آن تاریخ بـه بعد مساله ایجاد نیروی نظامـی اسلامـی همواره درون حد یک ایده باقی ماند، که تا اینکه سال گذشته مقامات سعودی بـه صورت جدی‌تری این موضوع را پیگیری د.
ناکامـی درون ایجاد ائتلاف اسلامـی – عربی درون تجاوز بـه یمن و شکست سیـاست‌های عربستان درون عراق و سوریـه بیشترین سهم را درون احساس نیـاز ریـاض بـه تشکیل یک نیروی نظامـی اسلامـی – عربی داشت.
اما از آنجا کـه اتخاذ چنین تصمـیمـی فراتر از حیطه نفوذ آل سعود درون کشورهای عربی - اسلامـی بود، سران عربستان دست بـه دامان آمریکا شدند که تا ضمن حمایت از این ایده، سایر کشورهای عربی را بـه همراهی با ریـاض ترغیب کند. ضمن اینکه آمریکای ترامپ هم با ایده واگذاری تامـین امنیت متحدین بـه خودشان، بر شکل گیری چنین سازمانی اصرار دارد، و مـی کوشد، بـه جای مداخله مستقیم نظامـی و هزینـه های و تبعات سیـاس – امنیتی آن، منافع منطقه‌ای خود را با کمترین هزینـه و از طریق چنین سازمانی منطقه‌ای دنبال کند.
در این چارچوب تحرکات دیپلماتیک مقامات سعودی بـه آمریکا از سال گذشته آغاز شد، و متاثر از مواضع ضدایرانی دونالد ترامپ زمـینـه‌های توافق اولیـه مـیان ریـاض – واشنگتن فراهم شد.
اواخر بهمن ماه سال 95 بود کـه روزنامـه آمریکایی «وال استریت ژورنال» از طرح تشکیل ائتلافی آمریکایی – عربی شبیـه ناتو به منظور مقابله با نفوذ ایران درون منطقه خبر داد.
و سرانجام همزمان با سفر رئیس‌جمـهوری آمریکا بـه عربستان، مقامات سعودی تمـهیدات کلی تشکیل «ناتوی عربی» را با دعوت از مقامات حدود 40 کشور عربی - اسلامـی بـه ریـاض فراهم د.
ساختار «ناتوی عربی»
هنوز جزئیـات تشکیل «ناتوی عربی» کاملا منتشر نشده است. اما از آنچه که تا کنون گفته شد، بر مـی‌اید کـه الگوی تشکیل این نیرو، ساختار پیمان آتلانتیک شمالی «ناتو» است، و بر اساس همان اصل «یکی به منظور همـه و همـه به منظور یکی» پایـه گذاری مـی‌شود. یعنی تعرض بـه هر یک از اعضا، تعرض بـه کل اعضا تلقی مـی‌شود و همـه اعضا درون برابر مـهاجم وارد جنگ مـی‌شوند.
بعلاوه «ناتوی عربی» بناست 34 هزار نیروی نظامـی داشته باشد کـه اعضای این سازمان آن را تامـین مـی‌کنند.
مقر «ناتوی عربی» شـهر ریـاض، پایتخت عربستان است، و آمریکا و رژیم صهیونیستی بـه عنوان طرف‌های غیر عضو، حمایت‌های آموزشی، اطلاعاتی و احیـانا تامـین تجهیزات نظامـی این نیرو را بـه عهده خواهند داشت.
اعضای اصلی «ناتوی عربی» کشورهای حاشیـه خلیج فارس هستند، و بناست کشورهای اردن و مصر و کشورهای عربی شمال آفریقا و احیـانا دیگر کشورهای اسلامـی نظیر ترکیـه و پاکستان هم بـه این سازمان نظامـی بپیوندند، اگرچه هنوز عضویت این کشورها رسما اعلام نشده است.
نشریـه کویتی الانباء درباره ماهیت «ناتوی عربی» نوشت: طرح ایجاد ناتوی عربی در منطقه خاورمیانه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به منظور گسترش توانمندی نظامـی خود بنا دارند نیروی جدیدی شبیـه سازمان ناتو ایجاد کنند. بـه گزارش این نشریـه «ناتوی عربی» بناست با امکانات و تجهیزات بیشتر، جایگزین نیروهای «سپر جزیره» شود کـه بیش از دو دهه پیش ازسوی شورای همکاری تشکیل شد.
در خصوص فرماندهی ارشد «ناتوی عربی» هم گمانـه زنی هایی مطرح شده است. برخی منابع خبری از «راحیل شریف» فرمانده بازنشسته ارتش پاکستان بـه عنوان گزینـه اصلی یـاد مـی کنند.
«راحیل شریف» کـه سوابق درخشانی درون سرکوب گسترده طالبان پاکستان دارد، از خانواده ای کاملا نظامـی و با سوابق روشن درون پاکستان است. وی اواخر اسفند ماه گذشته همکاری ها با ائتلاف سعودی درون تجاوز بـه یمن را آغاز کرده است. اما برخی معتقدند کـه محمد بن سلمان وزیر جنگ عربستان با گماردن چنین شخصی بـه فرماندهی «ناتوی عربی» مخالف است، چون حضور «راحیل شریف» را بـه معنای کاهش نفوذ مستقیم خود بر این سازمان نظامـی مـی داند.
اه «ناتوی عربی»
تشکیل یک سازمان نظامـی درون وهله اول نیـازمند تعریف دشمن مشترک مـیان همـه اعضای سازمان نظامـی است. درون خصوص ناتوی عربی اگرچه آمریکا و عربستان تلاش کرده‌اند کـه از تروریسم و حامـیان تروریسم با تصریح بر نام ایران بـه عنوان دشمن یـاد کنند، اما دیگر کشورها ترجیح داده‌اند درون نام بردن از مصداق حامـی تروریسم نوعی خویشتن‌داری را نشان دهند.
به عبارتی ایران‌هراسی از نگاه عربستان و آمریکا، مبنای اصلی تاسیس «ناتوی عربی» است، اما اینکه این مبنا که تا چه مـیزان وجه مشترک مـیان سایر اعضای حاضر درون این سازمان نظامـی باشد جای تردید است.
هدف دیگری کـه به طور ضمنی با تشکیل «ناتوی عربی» درون دستور کار قرار دارد، تغییر موقعیت رژیم صهیونیستی از دشمن بـه متحد نظامـی و تسهیل شرایط عادی‌سازی روابط کشورهای عربی بـه ویژه عربستان سعودی با تلاویو است.
هدف کاربردی تر «ناتوی عربی» ناظر بـه شرایط بحرانی پیش روی عربستان درون منازعات منطقه ای بـه ویژه درون سوریـه، عراق و یمن است. سران سعودی با گذشت بیش از 6 سال از بحران‌سازی درون سوریـه نـه تنـها درون براندازی نظام سوریـه شکست خورده‌اند کـه تحولات مـیدانی را هم بـه ارتش و نیروهای مردمـی سوریـه باخته‌اند. بـه گونـه‌ای کـه تروریست‌های تحت حمایت ریـاض درون سخت‌ترین شرایط درون سوریـه قرار دارند و بخش عمده‌ای از متصرفات خود را از دست داده‌اند.
در راه حل سیـاسی بحران سوریـه هم دولت عربستان درون انزوا قرار گرفته و توافق مـهم «کاهش مناطق تنش» درون آستانـه – کـه بدون حضور عربستان حاصل شده هست - نشان داده کـه سعودی‌ها حتی درون فرایند مذاکرات به منظور ترسیم آینده سوریـه نیز جایگاهی ندارند.
در تجاوز بـه یمن هم ائتلاف‌سازی عربستان هیچ نتیجه عملی درون بر نداشته و سایـه شکست درون برابر مردم یمن تنـها بر دوش سران سعودی و تا حدودی مقامات امارات متحده عربی سنگینی مـی کند. بـه همـین دلیل تشکیل سازمان نظامـی عربی – اسلامـی آخرین تیر ترکش سعودی‌ها به منظور رهایی از شکست راهبردی درون منازعات منطقه‌ای است.
گمانـه زنی درباره تشکیل «ناتوی عربی»
شکل‌گیری و استقرار یک سازمان نظامـی بـه همان اندازه کـه متکی بـه تعریف دشمن مشترک است، نیـازمند درک و تعریف مشترک از دشمن، تعریف منافع مشترک، همگرایی کلان اعضا درون رویکردهای امنیتی، و عبور از اختلافات عمـیق سرزمـینی، سیـاسی، اقتصادی و مواردی از این دست است.
1- حال حتما پرسید کـه آیـا حوزه جغرافیـایی و واحدهای سیـاسی نامزد عضویت درون «ناتوی عربی» از چنین ویژگی‌های مشترکی برخوردارند؟
2- آیـا کشورهایی مثل عمان، کویت و حتی قطر و امارات، و آن سو تر کشورهایی مثل پاکستان، مصر و احیـانا ترکیـه درباره تعریف ایران بـه عنوان دشمن مشترک درون ساختار نظامـی «ناتوی عربی» وحدت نظر دارند؟
3- آیـا کشورهای نامزد عضویت درون «ناتوی عربی» درک مشترکی از مفهوم افراط گرایی و تروریسم دارند؟ بـه عبارتی دیگر تعریف «ناتوی عربی» از تروریسم و افراط چیست؟
4- نگاه اعضا بـه وهابیت و حمایت‌های سعودی‌ها از جریـان‌های افراطی درون سوریـه و عراق و دیگر کشورهای اسلامـی چگونـه است؟
5- آیـا همـه اعضا با مصر درون قرار نام اخوان‌المسلمـین درون زمره گروه‌های تروریستی همصدا هستند؟
6- تکلیف اختلافات عمـیق سرزمـینی مـیان کشورهای حوزه خلیج فارس کـه اصلی‌ترین مانع درون تحقق اه شورای همکاری خلیج فارس درون دو دهه اخیر بوده است، چه مـی‌شود، و این اختلافات سرزمـینی چه تاثیری بر شکل گیری «ناتوی عربی» دارد؟
7- آیـا کشوری مثل مصر حاضر بـه تبعیت از عربستان بـه عنوان قدرت برتر و هدایت کننده «ناتوی عربی» خواهد شد؟
8- مجموعه کشورهای عربی 72 سال پیش هم تجربه‌ای مشابه درون تشکیل اتحادیـه عرب داشته‌اند. اتحادیـه‌ای کـه به باور تحلیل‌گران درون دسترسی بـه وحدت عربی درون حوزه‌های سیـاسی، اقتصادی و امنیتی هیچ توفیقی نداشته و به دلیل اختلافات عمـیق اعضا ، صف‌بندی‌های داخلی و مناقشـه قدرت مـیان اعضا فاقد هرگونـه اثرگذاری درون تحولات عربی – منطقه‌ای بوده است.
با این تجربه، تشکیل «ناتوی عربی» که تا چه مـیزان واقع‌گرایـانـه و موفقیت‌آمـیز خواهد بود؟
9- نقش کشورهای تعیین کننده‌ای نظیر عراق، سوریـه، یمن و لبنان درون «ناتوی عربی» چگونـه تعریف شده است؟
این سئوالات تنـها بخشی از ابهامات پیش روی تشکیل «ناتوی عربی» هست که مقامات سعودی و آمریکایی پیش از هر اقدامـی به منظور تاسیس این سازمان نظامـی حتما به آنـها پاسخ دهند.
نتیجه
اگر چه «ناتوی عربی» درون مقام عمل با موانع بسیـاری مواجه است، و از نگاه غالب تحلیل‌گران بیشتر بـه یک شعار زیبا شبیـه است، که تا هدف قابل دسترس؛ اما همزمانی آن با قرارداد 300 مـیلیـارد دلاری خرید فروش سلاح آمریکایی بـه عربستان گویـای خواب‌های جدیدی هست که آمریکایی‌ها به منظور ترسیم آینده خاورمـیانـه و یـا دست کم اصرار بر ادامـه وضعیت بی ثبات موجود درون منطقه دارند.
طبعا دولتمردان بلندپرواز و جوان سعودی کـه برخلاف اسلاف خویش نشان داده‌اند کـه انگیزه و ناپختگی لازم را به منظور استفاده ازانبوه جنگ‌‌افزارهای انبار شده درون عربستان دارند، تهدیدی به منظور صلح و امنیت منطقه بـه شمار مـی‌آیند، کـه حتی بدون همراهی و حمایت کشورهای منطقه هم حاضر بـه پذیرش ریسک تجاوز و استفاده از ابزار نظامـی علیـه دیگر کشورها هستند.
این ویژگی دولت کنونی عربستان درون کنار رویکردهای مداخله جویـانـه آمریکا درون خاورمـیانـه دو عاملی هست که همچنان ثبات و صلح خاورمـیانـه را تهدید مـی‌کند، و طرح تشکیل «ناتوی عربی» مـی‌تواند ماجراجویی‌های آنـها را درون منطقه وارد فاز جدیدتری کند.
یوسف اسماعیلی/ مفسر جام جم آنلاین
[جام جم آنلاین - ناتوی عربی، رویـای سعودی طرح ایجاد ناتوی عربی در منطقه خاورمیانه]
نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Mon, 09 Jul 2018 07:25:00 +0000